Προς τον Ευρωπαίο Διαμεσολαβητή

Όπως έχουμε γνωστοποιήσει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή η κατάσταση των χώρων των πεζών στη χώρα μας είναι κάθε άλλο παρά ιδανική: τα πεζοδρόμια (όταν υπάρχουν) είναι στενά και μονίμως κατειλημμένα από διάφορα αντικείμενα και εμπόδια, αυτοκίνητα και μοτοσικλέτες σταθμεύουν σ’ αυτά ή ακόμα κινούνται πάνω σ’ αυτά (ιδίως οι μοτοσικλέτες), οι λίγοι πεζόδρομοι είναι μόνο κατ’ όνομα πεζόδρομοι (στην πραγματικότητα αποτελούν άτυπες επεκτάσεις του υπόλοιπου δικτύου δρόμων και χώρων στάθμευσης) και στην ίδια κατάσταση βρίσκονται και οι υπόλοιποι ελεύθεροι χώροι των πόλεων (πάρκα, πλατείες κλπ). Ως αποτέλεσμα αυτής της προσβλητικής για τον πολιτισμό μας εικόνας, το βάδισμα έχει γίνει μια δύσκολη υπόθεση, και για κάποιες κατηγορίες ανθρώπων εντελώς αδύνατη. Όπως μπορεί να παρατηρήσει κανείς, τα λεγόμενα εμποδιζόμενα άτομα (που δεν περιλαμβάνουν μόνο τα άτομα με αναπηρίες, αλλά και υπερήλικες, μικρά παιδιά, γονείς με καροτσάκια κλπ – που υπολογίζονται στο 50% περίπου του πληθυσμού) τείνουν να εξαφανιστούν από τους δημόσιους χώρους. Πρόκειται για ένα φαινόμενο βαρβαρότητας, μια μορφή κοινωνικού αποκλεισμού, καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ελεύθερης και ασφαλούς κινητικότητας και προσβολή της προσωπικότητας των πολιτών.

Επιπλέον η κίνηση των μηχανοκίνητων οχημάτων στους χώρους των πεζών ενέχει προφανείς κινδύνους για τη ζωή και τη σωματική ακεραιότητά τους. Καθημερινά πεζοί κινδυνεύουν, τραυματίζονται ή και σκοτώνονται ακόμα στους χώρους όπου θα έπρεπε να είναι απόλυτα ασφαλείς: πεζοδρόμια, πεζόδρομους, πλατείες, πάρκα κλπ. Πριν από λίγους μήνες η εκλεκτή αρχαιολόγος Ηώς Ζερβουδάκη παρασύρθηκε και τραυματίσθηκε θανάσιμα από μοτοσικλέτα επάνω στον “πεζόδρομο” της οδού Τοσίτσα. Δεν θα ήταν υπερβολή ο θάνατος αυτός να χαρακτηριστεί δολοφονία με ενδεχόμενο δόλο και ηθικό αυτουργό όλους αυτούς τους κρατικούς φορείς που παρά τις μακροχρόνιες εκκλήσεις μας αδιαφορούν για τη λήψη μέτρων, και ασφαλώς σε ένα κράτος που θα άξιζε τον χαρακτηρισμό “κράτος δικαίου” θα είχε κινητοποιήσει και τις εισαγγελίες και τους αρμόδιους φορείς. Ακόμα περισσότεροι φυσικά είναι οι πεζοί που κινδυνεύουν, τραυματίζονται και σκοτώνονται επειδή αναγκάζονται να περπατούν στο οδόστρωμα λόγω της έλλειψης επαρκών και μη κατειλημμένων πεζοδρομίων (ή ακόμα και της πλήρους ανυπαρξίας τους).

Βλέπουμε επιπλέον ότι το θέμα της οδικής ασφάλειας περιορίζεται κατά κανόνα στην προστασία των οδηγών και επιβατών των οχημάτων και αφορά στις περισσότερες περιπτώσεις τη χρήση ζώνης ασφαλείας και κράνους. Εκτεταμένα προγράμματα ενημέρωσης του κοινού υπάρχουν σε μόνιμη σχεδόν βάση, ενώ τις σχετικές παραβάσεις η αστυνομία και η νομοθεσία διώκει με φανατισμό, σε αντίθεση με την κίνηση και στάθμευση στα πεζοδρόμια και τους χώρους των πεζών για την οποία δείχνουν πρωτοφανή αδιαφορία. Μελέτες έχουν δείξει ότι μεγάλο μέρος από την πρόσθετη ασφάλεια που επιτυγχάνεται από τη χρήση των προστατευτικών μέσων (κράνος, ζώνη, αερόσακος κλπ) εξανεμίζεται από τον πιο ριψοκίνδυνο τρόπο οδήγησης και τη μεγαλύτερη ταχύτητα που αναπτύσσουν οι οδηγοί, εξαιτίας της μεγαλύτερης αίσθησης (ή ψευδαίσθησης) ασφάλειας που τους παρέχεται. Είναι προφανές εξάλλου ότι για τους πεζούς η χρήση αυτών των μέσων καμία θετική επίδραση δεν μπορεί να έχει. Είναι τουλάχιστον παράλογο τα πρόστιμα για όσους δεν φορούν ζώνη ασφαλείας ή κράνος (οπότε κινδυνεύει αυτός ο ίδιος που κάνει την “παράβαση”) να είναι πολλαπλάσια από αυτά που επιβάλλονται (όταν επιβάλλονται – γιατί δυστυχώς γίνεται σπανίως αυτό) για παράνομη στάθμευση σε πεζοδρόμια ή διαβάσεις πεζών (οπότε δεν κινδυνεύει αυτός που κάνει την παράβαση, αλλά ο πεζός που τον “πετάει” στο δρόμο).

Βαθύτερη εξέταση αυτού του διωγμού των πεζών στην Ελλάδα δείχνει ότι είναι μέρος μιάς γενικότερης στρατηγικής που στόχο έχει την καθιέρωση του ΙΧ αυτοκινήτου και της μοτοσικλέτας ως κυρίαρχου τρόπου μετακίνησης εις βάρος της πεζή μετακίνησης και της ποδηλασίας (που στην Ελλάδα είναι σχεδόν ανύπαρκτη – στην Αθήνα λ.χ. κυκλοφορούν αυτή τη στιγμή περισσότερες από 1 εκατομμύριο μοτοσικλέτες και λιγότερο από 10 χιλιάδες ποδήλατα). Διαρκώς εξαγγέλλονται και κατασκευάζονται νέοι αυτοκινητόδρομοι, ακόμα και σε αστικές περιοχές, ενώ τα μέσα συλλογικής μεταφοράς και οι σιδηρόδρομοι υποβαθμίζονται. Οι χώροι πρασίνου στις πόλεις συρρικνώνονται, συχνά για να κατασκευαστούν χώροι στάθμευσης ή άλλες χρήσεις που δημιουργούν την ανάγκη χρήσης του ΙΧ αυτοκινήτου. Η νομοθεσία εξακολουθεί να είναι εχθρική για τους πεζούς: λ.χ. στην Ελλάδα ισχύει το αναχρονιστικό μέτρο του τεκμηρίου υπαιτιότητας του πεζού στην περίπτωση ατυχήματος (άρθρο 50 του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας), ώστε να μην αποζημιώνεται ο πεζός σε περίπτωση ατυχήματος και να μειώνεται το ασφαλιστικό κόστος της χρήσης του ΙΧ αυτοκινήτου. Μάλιστα με την πάροδο του χρόνου η νομοθεσία γίνεται ακόμα δυσμενέστερη για τους πεζούς: το 1999 καταργήθηκε η προτεραιότητα των πεζών στις διαβάσεις (αρ.5παρ.9 του ΚΟΚ του 1992) και το 2007 μειώθηκαν στο μισό τα πρόστιμα για στάθμευση στα πεζοδρόμια (αρ.34παρ.10 του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας). Σωστές προδιαγραφές για την κατασκευή πεζοδρομίων δεν υπάρχουν, αλλά και όσες (ελλιπείς) υπάρχουν συνήθως δεν τηρούνται. Είναι χαρακτηριστικό ότι πρόσφατα η ελληνική κυβέρνηση, μέσα σε συνθήκες γενικότερης δημοσιονομικής δυσπραγίας αποφάσισε τη μείωση των φόρων στα ΙΧ αυτοκίνητα, ώστε να ενισχυθούν οι ευρωπαϊκές αυτοκινητοβιομηχανίες, και εξήγγειλε την ουσιαστική κατάργηση των αποκλειστικών λωρίδων κυκλοφορίας των λεωφορείων με την είσοδο των ταξί σ’ αυτές (η είσοδος των μοτοσικλετών ήδη επιτρέπεται). Οι ελληνικές αρχές προσποιούνται (και το έχουν ομολογήσει γραπτώς με διάφορες ευκαιρίες) ότι δεν έχουν τη δυνατότητα να ελέγξουν την κίνηση και στάθμευση των μηχανοκίνητων οχημάτων στους χώρους των πεζών. Είμαστε πεπεισμένοι όμως ότι στην πραγματικότητα η πολιτική μεταφορών που προωθείται είναι η ολοένα μεγαλύτερη ενίσχυση της χρήσης των ΙΧ αυτοκινήτων και των μοτοσικλετών. Στο βωμό αυτής της πολιτικής θυσιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα των πεζών.

Στις 7-7-2008 απευθύναμε επιστολή και ζητήσαμε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη βοήθειά της ώστε να ελέγχει τα έργα που χρηματοδοτεί και να εξετάσει τη δυνατότητα χρηματοδότησης εντατικής ενημερωτικής εκστρατείας που είναι απαραίτητη για την ευαισθητοποίηση του σεβασμού των δικαιωμάτων των πεζών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι συνυπεύθυνη για την τραγική κατάσταση των πεζών στη χώρα μας, γιατί έχει χρηματοδοτήσει πλήθος οδικών έργων και άλλων έργων που εξυπηρετούν τη μηχανοκίνητη κυκλοφορία, και τα οποία ενισχύουν την κίνηση των αυτοκινήτων, χωρίς ποτέ να ενδιαφερθεί για τις επιπτώσεις που έχουν στις συνθήκες κίνησης των πεζών. Ούτε όμως και για τα λίγα έργα αστικής ανάπλασης (πεζοδρόμια, πεζόδρομοι, πάρκα κλπ), που έχει χρηματοδοτήσει, έχει ενδιαφερθεί για τον τρόπο που χρησιμοποιούνται, και για το αν, αντί για τους ανθρώπους, χρησιμοποιούνται στην πραγματικότητα και από τα μηχανοκίνητα οχήματα, με την ανοχή (αν όχι και την ενθάρρυνση) της διοίκησης.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με επιστολή που μας έστειλε στις 11-9-2008 μας απάντησε ότι θεωρεί το ζήτημα τοπικό και δεν προτίθεται να ασχοληθεί με αυτό.

Στην πραγματικότητα όμως το θέμα της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν είναι ποτέ τοπικό. Αν το θέμα της παραβίασης των δικαιωμάτων των πεζών ήταν πράγματι έξω από την δικαιοδοσία των Ευρωπαϊκών Οργάνων, δεν θα είχε ασχοληθεί με αυτό το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο που ψήφισε στις 12-10-1988 το χάρτη των δικαιωμάτων των πεζών - ένα κείμενο που σε κάποια μέρη της Ευρώπης, όπως η Ελλάδα, είκοσι χρόνια αργότερα δεν γίνεται σεβαστό.

Άλλωστε οι ευρωπαϊκές συνθήκες, ιδιαίτερα οι τελευταίες, διακηρύσσουν το σεβασμό και τις κοινές αξίες πάνω στις οποίες πρέπει να θεμελιωθεί το ευρωπαϊκό πολιτικό οικοδόμημα. Για παράδειγμα, διαβάζουμε στο “Χάρτη Των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων Της Ευρωπαϊκής Ένωσης” (2007/C 303/01):

"Η Ένωση, έχοντας επίγνωση της πνευματικής και ηθικής κληρονομιάς της, εδράζεται στις αδιαίρετες και οικουμενικές αξίες της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, της ελευθερίας, της ισότητας και της αλληλεγγύης ερείδεται στις αρχές της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Η Ένωση τοποθετεί τον άνθρωπο στην καρδιά της δράσης της, καθιερώνοντας την ιθαγένεια της Ένωσης και δημιουργώντας ένα χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης.

.………………………………………….

Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι απαραβίαστη. Πρέπει να είναι σεβαστή και να προστατεύεται.

………………………………………….

Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια.

………………………………………….

Η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρίες να επωφελούνται μέτρων που θα τους εξασφαλίζουν την αυτονομία, την κοινωνική και επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή στον κοινοτικό βίο.

………………………………………….

Το υψηλό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος και η βελτίωση της ποιότητάς του πρέπει να ενσωματώνονται στις πολιτικές της Ένωσης και να διασφαλίζονται σύμφωνα με την αρχή της αειφόρου ανάπτυξης."

Επιπλέον, ο διωγμός των πεζών στην Ελλάδα (και πιθανώς και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης) έχει δυσμενείς επιδράσεις σε μια σειρά από πολιτικές (ενεργειακή, περιβαλλοντική, υγείας κλπ) στις οποίες υπάρχει σημαντική ευρωπαϊκή διάσταση.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επομένως, με το να αρνείται να ασχοληθεί με τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πεζών, την προσβολή της προσωπικότητας που υφίστανται καθημερινά αναγκαζόμενοι να περπατούν σε ακατάλληλα “πεζοδρόμια” (όπως είναι τα περισσότερα στην Ελλάδα – όταν υπάρχουν), τον κίνδυνο για τη ζωή τους και τη σωματική τους ακεραιότητα (ακόμα και όταν είναι πάνω σε “πεζοδρόμια” ή “πεζόδρομους”), την περιθωριοποίηση των πλέον αδύναμων κατηγοριών (άτομα με αναπηρίες, υπερήλικες, μικρά παιδιά κλπ), δεν παραβιάζει μόνο τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και τις ευρωπαϊκές συνθήκες που είναι ταγμένη να προστατεύει.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για να μην είναι συνένοχη με τις τοπικές αρχές, της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πεζών θα πρέπει:

1) Να ελέγχει τη χρήση των έργων που υποτίθεται οτι έχουν σαν στόχο τη διευκόλυνση των πεζών. Γιατί, για παράδειγμα ένας πεζόδρομος που χρησιμοποιείται σαν χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων και διέλευσης μοτοσικλετών, δεν αποτελεί στην πραγματικότητα φιλική για τους πεζούς υποδομή (όπως ισχυρίζεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή), αλλά απλώς σπατάλη ευρωπαϊκών πόρων.

2) Για όσο καιρό οι ελληνικές αρχές ισχυρίζονται ότι “δεν μπορούν” να ελέγξουν την παράνομη και ανήθικη χρήση των χώρων των πεζών από τα αυτοκίνητα και τις μοτοσικλέτες, να σταματήσει τη χρηματοδότηση έργων υποδομής αυτοκινήτων και μοτοσικλετών (αυτοκινητόδρομων, χώρων στάθμευσης κλπ).

3) Να προωθήσει προγράμματα χρηματοδότησης ενημερωτικών εκστρατειών με στόχο την ευαισθητοποίηση του σεβασμού των δικαιωμάτων των πεζών, σύμφωνα και με το άρθρο 8 του χάρτη των δικαιωμάτων των πεζών.